Czym są i jak powstają guzki Oslera?

Bakteryjne zapalenie wsierdzia to infekcja wywołana przez bakterie, która toczy się w obrębie tkanek budujących wsierdzie. W jej przebiegu dochodzi do powstania licznych objawów, w tym zmian na skórze. Jedną z bardziej charakterystycznych skórnych manifestacji infekcyjnego zapalenia wsierdzia są guzki Oslera. Dowiedz się więcej na ich temat.

Czym są guzki Oslera?

Guzek Oslera to skórna manifestacja bakteryjnego zapalenia wsierdzia, czyli najbardziej wewnętrznej warstwy ściany serca. Zmiana ta występuje rzadko. Rozwija się na mocno zaawansowanym etapie choroby. Guzek Oslera zawdzięcza nazwę kanadyjskiemu lekarzowi Williamowi Oslerowi, od którego nazwiska nazwę wzięły również objaw Oslera (niebieskie zabarwienie twardówki, czyli fizjologicznie białej, grubej warstwy oka, która nadaje mu kształt) i choroba Rendu-Oslera-Webera (wrodzona naczyniakowatość krwotoczna,dziedziczona autosomalnie dominująco, która objawia się malformacjami naczyniowymi).

• Poznaj kluczowe informacje na temat chorób naczyniowych mózguLink otwiera się w nowej karcie. Sprawdź, co sprzyja ich powstawaniu i jak się je rozpoznaje.

Jak wyglądają guzki Oslera?

Guzki Oslera to zmiany osiągające wielkość ziarna soczewicy. Ich średnica wynosi od 0,5 do 1 cm. Mogą występować w pojedynkę lub mnogo. Mają czerwony lub niebieskopurpurowy kolor. W środkowej części zmiany obserwuje się przejaśnienie lub owrzodzenie. Obecność guzków Oslera wiąże się z odczuwaniem dolegliwości bólowych o różnym natężeniu, w zależności od liczby zmian i osobniczej wrażliwości na ból. Guzki Oslera umiejscawiają się zazwyczaj na palcach dłoni i stóp (głównie w dystalnych częściach palców) oraz w okolicy ścięgien. 

• Dowiedz się więcej, czym są guzki HeberdenaLink otwiera się w nowej karcie.

Przyczyny powstawania guzków Oslera

Guzki Oslera stanowią objaw bakteryjnego zapalenia wsierdzia. To infekcja bakteryjna, która zazwyczaj rozwija się w obrębie zastawek, choć może objąć również jamy serca, duże naczynia krwionośne czy znajdujące się w sercu ciała obce, np.: sztuczne zastawki,elektrody stymulatora,cewniki donaczyniowe, implantowany kardiowerter-defibrylator, które mają kontakt ze wsierdziem.

Najczęściej bakteryjne zapalenie wsierdzia wywołane jest przez paciorkowce, w tym głównie przez gatunek o nazwie „paciorkowce zieleniejące” (z łac. Streptococcus viridans), oraz przez gronkowce, zwłaszcza przez gronkowca złocistego (z łac. Staphylococcus aureus). Rzadziej bakteryjne zapalenie wsierdzia powodują bakterie Gram(-) z grupy HACEK, prątki, enterokoki, gonokoki czy pneumokoki.

Stany podnoszące ryzyko zachorowania na bakteryjne zapalenie wsierdzia, a tym samym powstania guzków Oslera, to m.in.: choroby zastawek, obecność protez w sercu, wady serca, zmniejszona odporność organizmu, choroba reumatyczna, kardiomiopatia przerostowa, przyjmowanie narkotyków. Zakażenie we wsierdziu rozwija się zazwyczaj na skutek przedostania się bakterii do serca drogą naczyń krwionośnych. Przykładowo przez uszkodzoną skórę czy błoną śluzową dziąseł, które są wrotami dla bakterii.

Piśmiennictwo naukowe donosi również o przypadkach guzków Oslera pojawiających się w przebiegu toczniaLink otwiera się w nowej karcie rumieniowatego układowego. To choroba autoimmunologiczna, która rozwija się w wyniku zaistnienia niejasnych i złożonych zaburzeń układu odpornościowego. W ich konsekwencji powstaje proces zapalny w obrębie wielu tkanek i narządów. Niekiedy guzki Oslera tworzą się w rozsianym zakażeniu rzeżączkowym czy w anemii hemolitycznej.

Mechanizm powstawania guzków Oslera

Guzki Oslera nie są związane z bezpośrednim działaniem bakterii, ale z reakcją immunologiczną organizmu. Do ich powstania dochodzi na skutek stanu zapalnego, toczącego się w obrębie drobnych naczyń krwionośnych. Do jego rozwoju prowadzą krążące we krwi kompleksy antygen-przeciwciało, zwane również kompleksem immunologicznym. To kompleks utworzony poprzez związanie antygenu (substancji zdolnej do wywołania odpowiedzi immunologicznej) przez typowe dla niego przeciwciało (rodzaj białka wydzielanego przez pobudzone białe krwinki, a dokładnie limfocyty B, w przebiegu odpowiedzi odpornościowej).

Na czym polega leczenie guzków Oslera?

Guzki Oslera, a raczej odpowiedzialne za ich powstanie infekcyjne zapalenie wsierdzia, trzeba leczyć. Postępowanie terapeutyczne ma charakter przyczynowy i opiera się antybiotykoterapii. Dzięki posiewom lekarz może ustalić, jaki rodzaj bakterii wywołał stan zapalny, a na podstawie antybiotykogramu określić z łatwością rodzaj antybiotyku, który będzie najskuteczniejszy w walce z patogenami. W ciężkich przypadkach infekcyjnego zapalenia wsierdzia konieczne jest leczenie inwazyjne. Guzki Oslera, podobnie jak inne skórne manifestacje bakteryjnego zapalenia wsierdzia, ustępują w miarę czasu trwania leczenia, nie pozostawiając z reguły śladów. Guzki Oslera ustępują w ciągu kilku dni od momentu włączenia odpowiedniej antybiotykoterapii.

Jakie zmiany skórne mogą towarzyszyć infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia?

Obraz kliniczny infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest złożony. U osób chorych poza guzkami Oslera zaobserwować można inne zmiany na skórze i błonach śluzowych. Mianowicie:

• objaw Janewaya – niewielkich rozmiarów (o kilku milimetrach średnicy), niebolesne, płaskie czerwone plamyLink otwiera się w nowej karcie rumieniowe lub krwotoczne, które umiejscawiają się na podeszwach stóp lub dłoniach, łatwo wrzodzieją, nie bledną przy ucisku, mogą zanikać po kilku godzinach lub dniach,

• plamki Rotha – łódkowate wybroczyny z przejaśnieniami w środku, pojawiające się na dnie oka,

• krwawienia typu drzazgi – linijne wybroczyny pod paznokciami,

• drobne wybroczyny z przejaśnieniami w środku na spojówkach powiek, błonach śluzowych jamy ustnej czy skórze,

• zmiana zabarwienia skóry na ziemisty, 

• plamy o barwie kawy z mlekiem na skórze.

Źródła:

1. A. Dmoszyńska, T. Robak, Podstawy hematologii, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003.

2. A. Kasiukiewicz, Z. B. Wojszel, Infekcyjne zapalenie wsierdzia – obraz kliniczny i zasady leczenia u osób starszych, „Postępy Nauk Medycznych” 2011, nr 8, s. 658–665.

3. K. Krzeczkowska, A. Kleinrok, Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia w praktyce ambulatoryjnej, „Kardiologie po Dyplomie” 2010, t. 9, nr 11, s. 47–56.

4. A. Szczekilk, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.