Wodobrzusze – jakie są jego objawy i przyczyny?

W jamie otrzewnej zdrowego człowieka znajduje się niewielka ilość płynu. W przebiegu niektórych chorób może dojść do zwiększenia jego ilości. Stan, w którym stwierdza się > 150 ml płynu w jamie otrzewnej, określa się mianem wodobrzusza. Niekiedy jest on wykrywany jedynie w badaniach obrazowych, najczęściej podczas USG jamy brzusznej. Bywa jednak, iż w jamie otrzewnej gromadzi się nawet kilka czy kilkanaście litrów płynu, co prowadzi do istotnego powiększenia obwodu brzucha i wystąpienia innych objawów. Sprawdź, jakie są przyczyny wodobrzusza i jak je rozpoznać.

Czym jest wodobrzusze?

Wodobrzusze to patologiczny stan, który charakteryzuje się nadmierną ilością płynu w jamie otrzewnej (jama otrzewna to potencjalna przestrzeń znajdująca się między otrzewną ściany brzucha i otrzewną otaczającą narządy). U osób zdrowych znajduje się w niej około 150 ml płynu [1]. Gdy objętość ta jest większa, mówi się o wodobrzuszu.

Woda w brzuchu – przyczyny

Nadmierna ilość płynu w jamie brzusznej jest efektem złożonych procesów, które mogą być związane z nadciśnieniem w żyle wrotnej lub z innymi zaburzeniami. 

Marskość wątroby

Najczęściej, bo u ponad 80% chorych, wodobrzusze jest spowodowane marskością wątroby i wtórnym do niej zwiększeniem ciśnienia w żyle wrotnej. To duże naczynie krwionośne doprowadza krew zaopatrzoną w substancje odżywcze z narządów jamy brzusznej do wątroby. W wyniku zaburzeń struktury wątroby dochodzi do stopniowego wzrostu ciśnienia w jej świetle. Konsekwencją nadciśnienia wrotnego jest nie tylko gromadzenie się płynu w jamie brzusznej. Prowadzi ono też m.in. do poszerzenia naczyń żylnych przełyku (tzw. żylaków przełyku), które mogą być przyczyną groźnych dla życia krwawień z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Szacuje się, iż u połowy pacjentów z niewydolnością wątroby w ciągu 10 lat rozwija się wodobrzusze. Pierwotną przyczyną marskości wątroby są najczęściej: choroba alkoholowa, wirusowe zapalenie wątroby typu C i niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH).

• Zobacz także: Jak dbać o wątrobę? Co warto wiedzieć?Link otwiera się w nowej karcie

Nowotwory złośliwe

Nowotwory złośliwe są przyczyną wodobrzusza u nawet co 10. osoby z tym objawem. Gromadzenie się płynu w jamie otrzewnej u tych chorych zwykle świadczy o rozsianej chorobie nowotworowej i wiąże się ze złym rokowaniem – średni czas przeżycia od momentu pojawienia się wodobrzusza wynosi 20 tygodni.

Niewydolność serca

Za mniej więcej 3% przypadków wodobrzusza odpowiada prawokomorowa niewydolność serca. Towarzyszą jej także inne objawy, w szczególności: obrzęki, dyskomfort w jamie brzusznej, brak apetytu, nudności i zaparcia.

Gruźlica

Gruźlica odpowiada za mniej więcej 2% przypadków wodobrzusza. Specjaliści podejrzewają, iż gromadzenie się płynu w jamie brzusznej u osób zakażonych prątkiem gruźlicy ma związek z gruźlicą przewodu pokarmowego i towarzyszącym jej stanem zapalnym.

Inne przyczyny wodobrzusza

Wodobrzusze może wystąpić u osób:

• z chorobami trzustki,

• przewlekle dializowanych,

• przyjmujących narkotyki dożylne,

• zmagających się z otyłością,

• chorujących na cukrzycę typu 2.,

• skrajnie niedożywionych,

• z zespołem nerczycowym.

Objawy wodobrzusza

Kiedy możesz podejrzewać, iż pojawiło się u Ciebie wodobrzusze? Niezwłocznie zgłoś się do lekarza, jeśli zauważasz powiększenie obwodu brzucha i wzrost masy ciała. Symptomy te mogą świadczyć o gromadzeniu się płynu w jamie brzusznej. Możesz również odczuwać dyskomfort w jamie brzusznej, a w przypadku dużej ilości płynu nawet duszność. Jest ona spowodowana wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej i uciskiem przepony. Szybkie powiększanie się obwodu brzucha bywa też przyczyną przepukliny pępkowej. Jeśli zauważysz miękki guzek w okolicy pępka, który okresowo powiększa się i znika, zgłoś się do chirurga ogólnego.

W zależności od przyczyny wodobrzusza mogą wystąpić u Ciebie także inne objawy, charakterystyczne dla choroby podstawowej. Należą do nich m.in.:

• utrata masy ciała (mimo powiększającego się obwodu brzucha) w przypadku wodobrzusza spowodowanego nowotworem złośliwym,

• duszność w pozycji leżącej, obrzęki obwodowe, jeśli zmagasz się z niewydolnością sercaLink otwiera się w nowej karcie,

• pajączki naczyniowe na skórze, rumień wewnętrznej powierzchni dłoni, poszerzenie naczyń żylnych wokół pępka, zażółcenie skóry i zanik mięśni kończyn w przypadku marskości wątroby.

Pamiętaj, iż w początkowym etapie wodobrzusze przebiega zwykle bezobjawowo i jest wykrywalne tylko w badaniach obrazowych. Jeśli zmagasz się z chorobami, które mogą prowadzić do nadmiernego gromadzenia się płynu w jamie brzusznej, zgłaszaj się na regularne badania USG.

Jakie badania wykonać?

Jeśli lekarz podejrzewa u Ciebie wodobrzusze, skieruje Cię na diagnostykę i leczenie do szpitala. W zależności od objawów znajdziesz się pod opieką gastroenterologa, kardiologa lub innego specjalisty. Jakich badań możesz się spodziewać podczas diagnostyki przyczyny wodobrzusza?

W pierwszej kolejności wykonane zostaną u Ciebie podstawowe badania laboratoryjne, m.in.:

• morfologia,

• stężenie kreatyniny i mocznika,

• poziom elektrolitów (w tym sodu i potasu),

• gazometria krwi tętniczej (w przypadku duszności),

• próby wątrobowe (stężenie bilirubiny, aktywność ALT, AST, ALP i GGTP),

• poziom CRP i OB,

• koagulogram (badanie układu krzepnięcia, w tym: PT, INR, APTT),

• poziom przeciwciał anty-HCVLink otwiera się w nowej karcie,

• stężenie NT-proBNP (jego wzrost może świadczyć o niewydolności serca),

• stężenie białka całkowitego,

• badanie ogólne moczuLink otwiera się w nowej karcie.

Konieczne będzie również wykonanie badań obrazowych. Najczulszym badaniem, podczas którego lekarz jest w stanie wykryć wodobrzusze, jest USG jamy brzusznej. W zależności od podejrzewanej etiologii wodobrzusza lekarz może zadecydować o skierowaniu Cię na inne badania – tomografię komputerową jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej czy badanie echokardiograficzne (echo serca). Ogromne znaczenie w procesie diagnostyczno-leczniczym ma wykonanie paracentezy.

Paracenteza, czyli nakłucie jamy otrzewnej celem pobrania płynu puchlinowego, służy do celów zarówno diagnostycznych, jak i leczniczych. Pobrany materiał jest przekazywany do laboratorium, gdzie wykonywane jest badanie mikrobiologiczne (posiew) oraz oceniane są podstawowe parametry płynu: ilość komórek w płynie, poziom LDH, glukozy, bilirubiny, trójglicerydów, amylazy, białka całkowitego i albuminy. Paracenteza jest wykonywana w znieczuleniu miejscowym. Jeśli ilość płynu w jamie otrzewnej jest bardzo duża, lekarz może zadecydować o konieczności jego częściowej ewakuacji (paracentezy leczniczej).

• Sprawdź także, jakie mogą być przyczyny nieprawidłowego stężenia fibrynogenuLink otwiera się w nowej karcie.

Jakie są metody leczenia wodobrzusza?

Podstawą postępowania u osób z wodobrzuszem jest leczenie choroby podstawowej, np. niewydolności serca czy choroby nowotworowej. Stosuje się również leki moczopędne (furosemid, spironolakton) oraz dietę z ograniczoną zawartością sodu. U osób z marskością wątroby jedyną skuteczną metodą leczenia może okazać się przeszczepienie wątroby. Paracenteza lecznicza zwykle przynosi ulgę na krótki czas i często musi być wielokrotnie powtarzana. Wiąże się ona jednak z możliwością wystąpienia powikłań, m.in.: zakażenia, uszkodzenia jelita czy krwawienia.

lek. Agnieszka Żędzian

Lekarz, absolwentka Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Doświadczenie zdobywała, pracując w Klinice Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Szpitalu Klinicznego w Białymstoku. W pracy z pacjentem stara się zawsze indywidualnie podejść do jego problemu oraz, korzystając ze swojej wiedzy i doświadczenia, postawić właściwą diagnozę. Aby skutecznie pomagać pacjentom, systematycznie podnosi swoje kwalifikacje, biorąc udział w licznych szkoleniach i konferencjach naukowych.

lek. Agnieszka ŻędzianZobacz artykuły tego autora

Podziel się z innymi

Udostępnij artykuł w social-mediach.

Facebook - Link otwiera się w nowej karcieInstagram - Link otwiera się w nowej karcieTwitter - Link otwiera się w nowej karcie

Źródła:

1. Szczeklik A. Gajewski P., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2018.

2. Muhie O., Causes and Clinical Profiles of Ascites at University of Gondar Hospital, Northwest Ethiopia: Institution-Based Cross-Sectional Study, „Canadian Journal of Gastroenterology and Hepatology”, 2019, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6644216/. 

3. Chiejina M., Kudaravalli P., Samant H., Ascites, „StatPearls”, 2023, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470482/.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.