Panel PSA – kto powinien wykonać to badanie? Jak interpretować wyniki?

Badanie panel PSA wykonuje się u mężczyzn, u których wynik PSA wyszedł nieznacznie podwyższony. Polega ono na oznaczeniu poziomu wolnego i całkowitego PSA w próbce krwi, a następnie na obliczeniu ich stosunku względem siebie. Na podstawie uzyskanego wyniku lekarz może określić ryzyko obecności raka prostaty i zdecydować, czy konieczna jest dalsza diagnostyka. Kiedy powinieneś wykonać badanie? Jaki wynik jest nieprawidłowy? Odpowiedzi na te pytania i wiele innych znajdziesz w poniższym artykule!

PSA panel – co to za badanie?

Panel PSA (swoistego antygenu prostaty)Link otwiera się w nowej karcie jest czułym badaniem, służącym do określenia ryzyka obecności raka prostatyLink otwiera się w nowej karcie. Wykonuje się go z próbki krwi żylnej poprzez oznaczenie w niej poziomu:

1. wolnego PSA (fPSA), który uległ proteolizie i pozostaje we krwi w formie niezwiązanej z białkami,

2. całkowitego PSA (tPSA), czyli sumy wolnego PSA i PSA związanego z białkami – inhibitorami proteazy.

Następnie wyliczany jest stosunek fPSA do tPSA, a wynik podawany jest w procentach. Możesz spotkać się z różnymi określeniami tego badania, ale najczęściej stosuje się nazwy „panel PSA” i „wskaźnik fPSA/tPSA”.

Rak prostaty (inaczej rak gruczołu krokowego lub rak stercza) to najczęściej rozpoznawany na świecie nowotwór złośliwy u mężczyzn. Jeśli zostanie wcześnie rozpoznany i leczony, wiąże się zwykle z dobrym rokowaniem. W większości przypadków zmiana rośnie wolno i późno daje przerzuty odległe. Symptomy choroby (np. trudności z oddawaniem moczu, nietrzymanie moczuLink otwiera się w nowej karcie etc.) pojawiają się dość późno, co utrudnia rozpoznanie schorzenia u pacjentów, którzy nie zgłaszają się na badania przesiewowe. To dlatego tak ważne jest, abyś wykonywał regularnie badania profilaktyczne, w tym badanie PSA. Zgłoś się na e-konsultację lub wizytę stacjonarną do lekarza rodzinnego i zapytaj o roczny przegląd zdrowia.

Kto powinien wykonać panel PSA?

Panel PSA jest jednym z podstawowych badań krwi u mężczyzn, u których poziom PSA całkowitego wynosi 4–10 ng/ml. W zależności wyniku wskaźnika fPSA/tPSA lekarz podejmie decyzję o wykonaniu dodatkowych badań w kierunku raka prostaty. Należą do nich m.in. USG przezodbytnicze i biopsja gruczołu krokowego (pobranie wycinka prostaty do badania histopatologicznego).

Jak przebiega badanie?

Badanie panelu PSA jest niemal bezbolesne – do jego wykonania potrzebna jest jedynie próbka krwi żylnej. Personel medyczny (pielęgniarka lub diagnosta laboratoryjny) pobiera ją zwykle z żyły łokciowej, a następnie przekazuje do analizy. 

Aby uzyskać wiarygodny wynik, do badania musisz się odpowiednio przygotować. Na kilka dni przed wizytą w laboratorium unikaj długotrwałego pozostawania w pozycji siedzącej czy jazdy na rowerze. Zrezygnuj również ze współżycia. Do badania nie musisz przystępować na czczo. Pamiętaj, że nie powinieneś wykonywać panelu PSA, jeśli w ciągu 2–3 tygodni przed badaniem przeszedłeś zabieg inwazyjny w obrębie gruczołu krokowego lub badanie per rectum (palcem przez odbyt). Badanie wymaga wówczas powtórzenia.

Niektóre leki (niesteroidowe leki przeciwzapalne, statyny, inhibitory 5-alfa reduktazy, tiazydy) mogą obniżać poziom całkowitego PSA we krwi, a przez to wpływać na wynik wskaźnika fPSA/tPSA. Jeżeli zażywasz jakiekolwiek leki, poinformuj o tym lekarza. Specjalista uwzględni stosowane przez Ciebie środki farmakologiczne podczas interpretacji wyników badań.

Jakie są normy wskaźnika fPSA/tPSA?

Wartości referencyjne wskaźnika fPSA/tPSA zostały opracowane przez badaczy na podstawie licznych badań naukowych. Zgodnie z wytycznymi przyjmuje się, że:

1. odsetek wolnego PSA przekraczający 25% świadczy o niskim ryzyku raka prostaty,

2. odsetek wolnego PSA niższy niż 10% wiąże się z wysokim ryzykiem raka prostaty.

Pamiętaj, że normy te są stosowane jedynie w odniesieniu do pacjentów, u których poziom PSA całkowitego wynosi między 4 a 10 ng/ml. W przypadku wartości tPSA <4 ng/ml lub >10 ng/ml wynik panelu PSA może być niewiarygodny.

Dlaczego warto wykonać badanie panelu PSA?

Panel PSA jest przydatnym narzędziem diagnostycznym u mężczyzn, u których wynik całkowitego PSA mieści się w tzw. szarej strefie (4–10 ng/ml). Z jednej strony określenie stosunku wolnego PSA do PSA całkowitego pomaga lekarzowi wyodrębnić pacjentów, u których ryzyko raka prostaty jest podwyższone. Powinni oni zostać poddani dalszej diagnostyce, a w przypadku rozpoznania choroby nowotworowej – leczeniu. Z drugiej strony wykonanie panelu PSA pozwala uniknąć inwazyjnych badań prostatyLink otwiera się w nowej karcie (w tym inwazyjnej biopsji gruczołu krokowego) u tych mężczyzn, u których wskaźnik fPSA/tPSA wynosi >25%. 

Jeżeli wyniki Twoich badań są nieprawidłowe lub zauważyłeś u siebie objawy mogące wskazywać na choroby prostaty, niezwłocznie zgłoś się do urologa! Pamiętaj, że szybka, profesjonalna diagnostyka zwiększa szansę na pełne wyleczenie.

lek. Agnieszka Żędzian

Lekarz, absolwentka Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Doświadczenie zdobywała, pracując w Klinice Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Szpitalu Klinicznego w Białymstoku. W pracy z pacjentem stara się zawsze indywidualnie podejść do jego problemu oraz, korzystając ze swojej wiedzy i doświadczenia, postawić właściwą diagnozę. Aby skutecznie pomagać pacjentom, systematycznie podnosi swoje kwalifikacje, biorąc udział w licznych szkoleniach i konferencjach naukowych.

lek. Agnieszka ŻędzianZobacz artykuły tego autora

Podziel się z innymi

Udostępnij artykuł w social-mediach.

Facebook - Link otwiera się w nowej karcieInstagram - Link otwiera się w nowej karcieTwitter - Link otwiera się w nowej karcie

Źródła:

1. David M., Leslie S., Prostate Specific Antigen, „StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557495/.

2. Leslie S. i in., Prostate Cancer, „StatPearls”, 2023, dostęp online: sierpień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470550/.

3. Gao X. i in., Clinical application of free/total PSA ratio in the diagnosis of prostate cancer in men over 50 years of age with total PSA levels of 2.0–25.0 ng ml-1 in Western China, „Asian Journal of Andrology”, 2022, dostęp online: sierpień 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8887115/.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.