Zespół Hornera – problem okulistyczny czy neurologiczny?

Jeśli zauważysz, że jedna z Twoich powiek opada, źrenica wolniej się rozszerza, a do tego oko jakby zapada się w oczodole, może to oznaczać zespół Hornera. Jest to schorzenie z pogranicza okulistyki i neurologii. Wynika z uszkodzeń nerwów układu współczulnego, docierających do oka i oczodołu. Terapii wymaga więc przyczyna wywołująca symptomy, a nie one same w sobie. Najczęściej zespół ustępuje, gdy tylko wyleczona zostanie choroba podstawowa.

Czym jest zespół Hornera?

Był rok 1869, kiedy szwajcarski okulista Friedrich Horner opisał symptomy związane z uszkodzeniem współczulnego unerwienia oka. Schorzenie jest rzadkie, dlatego jego przeanalizowanie ułatwiło diagnostykę specjalistom, stykającym się z pacjentami wykazującymi charakterystyczny zespół symptomów.

Jednak to nie Friedrich Horner odnotował pierwszy przypadek „nietypowej przypadłości”. Uprzedził go w 1852 r. francuski fizjolog Claude Bernard. Stąd też często zespół Hornera bywa nazywany zespołem Bernarda-Hornera na cześć dwóch specjalistów, którzy przyczynili się do usystematyzowania objawów patologii.

W schorzeniu tym dochodzi do uszkodzenia na linii oko–pień współczulny. Układ współczulny (zwany też sympatycznym) to ten, który odpowiada za pobudzanie organizmu do czuwania, walki i natychmiastowego reagowania (np. poprzez rozszerzenie źrenic). Efektem tego jest wystąpienie kilku charakterystycznych objawów z pogranicza okulistyki i neurologii. 

Zobacz także: Czym jest zespół Wallenberga?Link otwiera się w nowej karcie

Po czym poznać zespół Hornera?

Przy zespole Hornera, ponieważ unerwienie współczulne oka zostaje uszkodzenie, występują charakterystyczne objawy, które dotykają wyłącznie jednego oka – są jednostronne. Jeśli więc symptomy sugerujące zespołu Hornera są symetryczne, a więc występują w obrębie obu oczodołów, diagnostyka powinna zostać pogłębiona, ponieważ najpewniej przyczyna tego tkwi w innej chorobie oczuLink otwiera się w nowej karcie o podłożu neurologicznym. Przykładowo odmienna barwa tęczówek sugeruje zespół Passowa, a nie zespół Hornera.

Jakie są zatem objawy omawianej dolegliwości? Przy schorzeniu tym występują:

1. Miosis, czyli zwężenie źrenic.

2. Partial Ptosis, czyli opadanie powieki.

3. Enophthalmus, czyli zapadanie się oka w oczodole.

4. Anhidrosis, czyli zaburzenie pocenia.

5. Vasodilatatio, czyli rozkurcz i wyraźne rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Przy czym trzy pierwsze objawy są najbardziej charakterystyczne. Stąd też bywają nazywane triadą symptomów zespołu Hornera. Jedne mogą być bardziej wyraźnie, a inne ledwie zauważalne. Wszystko zależy od poziomu, na którym włókna nerwowe układu współczulnego zostały uszkodzone.

Co ciekawe, w przypadku ucisku guza płuc w szczytowej ich części (guz Pancoasta) na pień współczulny może też wystąpić zespołu bolesnego barku. To dlatego, że jest to lokalizacja tuż przy odcinku szyjnym oraz w splocie barkowym.

Jakie są przyczyny zespołu Hornera?

Zespół Hornera może być zarówno schorzeniem nabytym, jak i wrodzonym. W pierwszym wypadku grupa objawów rozwija się w następstwie uszkodzeń włókien nerwowych układu współczulnego docierających do oka i oczodołu. Zdarza się jednak i tak, że zespół Hornera zostaje odziedziczony. Takie przypadki są jednak nieliczne.

Jakie uszkodzenia powodują wystąpienie opisanych objawów? Najczęściej są to:

• uszkodzenia w szyjnym odcinku rdzenia kręgowego,

• nacisk przez guz płuca na pień współczulny (parzyste zwoje nerwowe, które rozciągają się na całej długości kręgosłupa, a więc od podstawy czaszki aż po odcinek guziczny kręgosłupa),

• powstanie guzów zatoki jamistej (parzystego układu zatok żylnych mózgu po obu stronach kości klinowej, czyli tej o motylowatym kształcie, ulokowanej na środku podstawy czaszki).

Zdarza się, że zespół Hornera jest powikłaniem pozabiegowym. Może do tego dojść na przykład wskutek zastosowania wysokich dawek znieczulenia zewnątrzoponowego czy przeprowadzenia wkłucia do żyły szyjnej. Takie przypadki opisywano już w 1972 r.

• Dowiedz się, czym jest układ przywspółczulnyLink otwiera się w nowej karcie - jakie ma funkcje i znaczenie?

Jak zdiagnozować zespół Hornera?

Do stwierdzenia zespołu Hornera lekarzowi wystarczy ocena występowania charakterystycznych objawów jednostronnych na twarzy. Większym wyzwaniem jest natomiast znalezienie przyczyny pojawiania się symptomów.

Pomocna tu jest diagnostyka obrazowa (rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa). To szczególnie uzasadnione, gdy poza objawami zespołu Hornera występują bóle głowy. Może to bowiem sugerować powstanie zakrzepów w tętnicy szyjnej. Narzędzia te są też przydatne w badaniu płuc pod kątem obecności w nich guzów.

Ważne jest badanie okulistyczne. Po zakropieniu oczu roztworem kokainy lub apraklonidyny przy zespole Hornera jedna ze źrenic nie będzie się rozszerzać lub proces ten przebiegać będzie bardzo wolno.

W jaki sposób można leczyć zespół Hornera?

Zespół Hornera to grupa objawów. To nie objawy jednak wymagają leczenia, a schorzenie, które je wywołuje. Wobec tego przed rozpoczęciem terapii lekarz musi rozpoznać patologię, która doprowadziła do uszkodzeń włókien nerwowych układu współczulnego. Jeśli jest to zakrzep, po jego usunięciu objawy powinny stopniowo ustępować. Po zdiagnozowaniu nowotworu konieczne jest rozpoczęcie terapii onkologicznej. Gdy guz zmniejszy się, objawy mogą (ale nie zawsze muszą) ustąpić.

Niestety zdarza się i tak, że zespół Hornera związany jest z chorobami, których nie można wyleczyć (np. ze stwardnieniem rozsianym). Wówczas terapia skupia się na hamowaniu postępu schorzenia.

lek. Agnieszka Żędzian

Lekarz, absolwentka Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Doświadczenie zdobywała, pracując w Klinice Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Szpitalu Klinicznego w Białymstoku. W pracy z pacjentem stara się zawsze indywidualnie podejść do jego problemu oraz, korzystając ze swojej wiedzy i doświadczenia, postawić właściwą diagnozę. Aby skutecznie pomagać pacjentom, systematycznie podnosi swoje kwalifikacje, biorąc udział w licznych szkoleniach i konferencjach naukowych.

lek. Agnieszka ŻędzianZobacz artykuły tego autora

Podziel się z innymi

Udostępnij artykuł w social-mediach.

Facebook - Link otwiera się w nowej karcieInstagram - Link otwiera się w nowej karcieTwitter - Link otwiera się w nowej karcie

Źródła:

1. J. Dutkiewicz, A. Friedman, Zespół Hornera u pacjentki z guzem Pancoasta – opis przypadku, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2018, nr 14 (3), s. 170–172.

2. A. Zadrożniak-Lenart, E. Wróblewska-Sadowska i in., Zespół Hornera – trudności diagnostyczne, „Magazyn Lekarza Okulisty” 2015, nr 9 (1), s. 22.

3. Ł. Nowak, K. Duda i in., Zespół Hornera jako powikłanie nieudanej próby założenia portu naczyniowego drogą kaniulacji żyły szyjnej wewnętrznej, „Anestezjologia Intensywna Terapia” 2015, t. 47, nr 4, s. 349–352.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.