Układ hormonalny – budowa i funkcje

Układ hormonalny to precyzyjny system, który składa się m.in. z przysadki mózgowej, tarczycy, przytarczyc, trzustki, nadnerczy oraz jajników u kobiet i jąder u mężczyzn. Jeśli układ endokrynologiczny działa prawidłowo, czujesz się dobrze, świetnie wyglądasz i masz energię do działania. Jeśli równowaga hormonalna zostaje zaburzona, widzisz to zarówno w lustrze, jak i po swoim codziennym samopoczuciu.

Budowa układu hormonalnego

Pierwszą osobą, która użyła słowa “hormon”, był angielski fizjolog Ernest Starling. Na początku XX stulecia prowadził prace badawcze nad istnieniem substancji sterujących wieloma procesami życiowymi i zapewniających równowagę organizmowi człowieka. To dzięki nim śpisz w nocy, masz energię do działania w ciągu dnia, Twoje włosy i cera wyglądają pięknie, a libido pozostaje na zadowalającym poziomie. W organizmie człowieka działają różne rodzaje hormonów, a jest to możliwe dzięki gruczołom wydzielania wewnętrznego (dokrewnym) produkującym omawiane substancje. 

Dowiedz się, czym są hormony tropowe i za co odpowiadająLink otwiera się w nowej karcie.

Centrum dowodzenia układu hormonalnego u człowieka jest przysadka mózgowa, a jej pracę koordynuje podwzgórze mózgu. To właśnie do niego docierają sygnały o zapasach hormonów lub ich niedoborze i to ono daje “polecenie” przysadce, aby zaczęła wydzielać hormon stymulujący określony gruczoł do wytężonej pracy. Wśród gruczołów tworzących układ hormonalny są: tarczycaLink otwiera się w nowej karcie, przytarczyce, nadnercza, grasica, szyszynka, trzustka oraz jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet. 

Oto krótka charakterystyka elementów układu hormonalnego oraz wydzielanych przez nie hormonów:

• przysadka mózgowa – znajduje się w centralnej części głowy, na wysokości zatok przynosowych. Nie tylko pobudza inne gruczoły do pracy, ale sama wydziela hormon wzrostu, prolaktynę odpowiedzialną za laktację u świeżo upieczonych mam, a także luteinę pobudzającą wytwarzanie progesteronu u kobiet i testosteronu u mężczyzn;

• podwzgórze – podkorowa część mózgowia. Wydziela m.in. dopaminę odpowiedzialną za koordynację ruchową i napięcie mięśniowe, wazopresynę zagęszczającą mocz oraz oksytocynę, która pobudza skurcze mięśni macicy podczas porodu;

• szyszynka – część nadwzgórza mózgu. Produkuje melatoninę (hormon snu) i pozwala kontrolować pracę wewnętrznego zegara biologicznego;

• tarczyca – niewielki gruczoł znajdujący się w przedniej i dolnej części szyi. Wytwarza m.in. trójjodotyroninę (T3) oraz tyroksynę (T4), bardzo ważne dla wzrostu i prawidłowego rozwoju całego organizmu. Przy określaniu poziomu hormonów tarczycy bada się także poziom TSH, czyli hormonu informującego o nadczynności lub niedoczynności tego gruczołu;

• przytarczyce – produkują parathormon odpowiedzialny m.in. za regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu;

• nadnercza – w tym gruczole zlokalizowanym w górnym biegunie nerek powstaje m.in. hormon stresu/kortyzol, który pobudza organizm do działania;

• grasica – niewielki gruczoł zlokalizowany w klatce piersiowej, tuż za mostkiem. Produkuje hormonyLink otwiera się w nowej karcie (m.in.: tymopoetynę, tymozynę i tymulinę) odpowiadające za wytwarzanie i dojrzewanie limfocytów, czyli komórek krwi wspierających odporność organizmu.

Sprawdź też, co to jest hormon antydiuretyczny. Działanie i badanie poziomu wazopresynyLink otwiera się w nowej karcie

Jakie funkcje pełni układ hormonalny?

Układ hormonalny jako całość odpowiada przede wszystkim za zachowanie homeostazy (równowagi) organizmu. To dzięki niemu poszczególne układy ciała komunikują się między sobą i zachodzą w nich pożądane reakcje. Układ hormonalny ma wpływ na wszystkie dziedziny życia człowieka: jakość snu, wygląd zewnętrzny, samopoczucie psychiczne, płodność, apetyt czy nastrój. 

Najczęstsze choroby układu hormonalnego

Zaburzeń i chorób o podłożu hormonalnym jest bardzo dużo. Najczęściej występujące schorzenia to nadczynność lub niedoczynność tarczycy (w tym przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy Hashimoto). Kobiety zmagają się dość często z zespołem policystycznych jajników (PSOS) lub zaburzeniami hormonalnymi w trakcie cyklu miesiączkowego, ciąży czy karmienia piersią. Mężczyźni cierpią z powodu obniżającego się wraz z wiekiem poziomu testosteronu, a łysienie androgenowe (na tle hormonalnym) dodatkowo wpływa na ich samopoczucie. Z kolei za zbyt niski wzrost (karłowatość) u dzieci odpowiedzialny jest m.in. niedobór hormonu wzrostu. Specjaliści podkreślają również związek między zaburzeniami hormonalnymi a depresją. 

Do jakiego lekarza się udać w przypadku chorób o podłożu hormonalnym?

Zaburzenia hormonalne diagnozuje i leczy endokrynolog.

lek. Agnieszka Żędzian

Lekarz, absolwentka Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Doświadczenie zdobywała, pracując w Klinice Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Szpitalu Klinicznego w Białymstoku. W pracy z pacjentem stara się zawsze indywidualnie podejść do jego problemu oraz, korzystając ze swojej wiedzy i doświadczenia, postawić właściwą diagnozę. Aby skutecznie pomagać pacjentom, systematycznie podnosi swoje kwalifikacje, biorąc udział w licznych szkoleniach i konferencjach naukowych.

lek. Agnieszka ŻędzianZobacz artykuły tego autora

Podziel się z innymi

Udostępnij artykuł w social-mediach.

Facebook - Link otwiera się w nowej karcieInstagram - Link otwiera się w nowej karcieTwitter - Link otwiera się w nowej karcie

Źródła:

1. U. Ambroziak, Choroby tarczycy Diagnozowanie i leczenie, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022.

2. M. Walczak i in., Endokrynologia wieku rozwojowego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023.

3. P. Laudański, Endokrynologia ginekologiczna i rozrodczość – Najczęstsze problemy, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023.

4. J. Hinson, Hormony, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.