Składniki krwi i ich funkcje - co warto wiedzieć?

Składniki krwi to osocze i elementy morfotyczne - płytki krwi, krwinki czerwone i krwinki białe. Krew odpowiada za wiele funkcji w organizmie, w tym m.in. za transport tlenu, komunikację układów, regulację temperatury, reakcje odpornościowe. Dziedzina medycyny, która zajmuje się problematyką krwi, to hematologia.

Krew - podstawowe informacje

Krew to płyn ustrojowy, który występuje w całym organizmie. Znajduje się w systemie naczyń krwionośnych, które budują układ krążenia. Za ich pośrednictwem krew pełni funkcję transportową - rozprowadza po całym ciele tlen i składniki pokarmowe, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tkanek budujących organizm. Z uwagi na stopień utlenowania wyróżnia się krew utlenowaną i odtlenowaną. Pierwsza wysycona jest w 97% tlenem, druga zawiera go 50-70%.

Krążąca w naczyniach krwionośnych krew zapewnia komunikację między poszczególnymi układami. To praca mięśnia sercowego wprowadza ją w ruch. Krew poza naczyniami krwionośnymi znajduje się też w jamie ciała. To tzw. układ krwionośny otwarty. Krew jest także nośnikiem hormonów i substancji przekaźnikowych, bierze udział w regulacji temperatury ciała. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się średnio 70-80 ml krwi na 1 kg masy ciała. Oznacza to, że przy masie 70 kg masz w sobie 5-6 l krwi. Należy jednak zaznaczyć, że kobiety w porównaniu do mężczyzn mają około 1 l krwi mniej.

Szczególnym rodzajem krwi jest krew pępowinowa. Jak sama nazwa wskazuje, znajduje się w pępowinie, czyli w przewodzie łączącym płód z łożyskiem. Po porodzie odcina się ją i tworzy pępek. Krew pępowinowa to źródło krwiotwórczych komórek macierzystych, które mogą dać początek każdej tkance. Może rozwinąć się z nich dowolny typ komórek i w razie konieczności zastąpić te, których organizm nie może odtworzyć. Stąd też podobnie jak komórki szpiku przeszczepia się je w celu odbudowy układu odpornościowego i krwiotwórczego.

• Przeczytaj: Poliglobulia – co to znaczy? Przyczyny, objawy, leczenieLink otwiera się w nowej karcie

Krew i jej składniki

Jaki jest skład krwi? Krew składa się z osocza i wyspecjalizowanych komórek, które są w nim zawieszone. Procentowy skład krwi przedstawia się następująco: osocze stanowi około 55%, a składniki komórkowe wynoszą średnio 44%. Pozostały 1% to m.in.: substancje odżywcze, produkty przemiany materii, rozpuszczone gazy, hormony.

Osocze w 91% zbudowane jest z wody. Około 7% roztworu stanowią białka, a pozostała część to związki chemiczne o małej masie, sole (np. sodu, magnezu, potasu, wapnia), elektrolity, substancje odżywcze. Osocze ma na ogół słomkowy kolor, jednak może przybierać inne zabarwienie, co zależy w dużej mierze od spożytych pokarmów i stanu fizjologicznego organizmu. Przykładowo kolor żółty pojawi się, jeśli Twoja dieta jest bogata w tłuszcze, brązowy, kiedy zmagasz się z chorobami wątroby, a zielony u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną.

• Dowiedz się więcej: Hematologia – czym się zajmuje? Diagnostyka chorób układu krwiotwórczegoLink otwiera się w nowej karcie

Oto składniki morfotyczne krwi:

• erytrocytyLink otwiera się w nowej karcie - popularnie zwane czerwonymi krwinkami, stanowią zdecydowaną większość składu krwi człowieka, bo około 90-94% wszystkich elementów morfotycznych. Występują w ilości 4,5-5,5 mln/mm³,

• trombocyty - płytki krwiLink otwiera się w nowej karcie, występują w ilości 150-350 tys./mm³,

• leukocyty - białe krwinki, występują w ilości 4-9 tys./mm³.

Erytrocyty i trombocyty - składniki krwi i ich funkcje

Erytrocyty to komórki krwi, których głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do pozostałych tkanek organizmu oraz odbiór z nich dwutlenku węgla. Działanie to zawdzięczają białku o nazwie hemoglobina. Krwinki te wytwarzane są zwłaszcza w czerwonym szpiku kostnym, który zlokalizowany jest w istocie gąbczastej, a ta w nasadach kości długich i płaskich. Główne zaburzenia związane z czerwonymi krwinkami to:

• erytrocytoza, czyli zwiększona liczba czerwonych krwinek,

• erytrocytopenia, czyli obniżona liczba czerwonych krwinek, którą obserwuje się przy anemii.

Trombocyty to kolejny element składu krwi człowieka. Biorą udział w inicjowaniu zmian miażdżycowych, stymulują wzrost naczyń i komórek mięśni gładkich oraz fibroblastów, które warunkują produkcję kolagenu. Trombocyty odpowiadają za krzepnięcie krwi, dzięki czemu na ranie tworzy się skrzep, który zapobiega dalszemu krwawieniu. Główne zaburzenia związane z płytkami krwi to:

• trombocytoza - zwiększona liczba płytek krwi,

• trombocytopenia - obniżona liczba płytek krwi, zwana też małopłytkowością,

• trombastenia - upośledzenie funkcji płytek krwi.

Leukocyty - składniki krwi i ich funkcje

Białe krwinki warunkują w dużej mierze pracę układu odpornościowego. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami, takimi jak wirusy i bakterie. Funkcja odpornościowa leukocytów przejawia się m.in. poprzez:

• odporność swoistą - tzw. oporność nabytą, w ramach której produkowane są przeciwciała, czyli białka skierowane na dany antygen (substancję odpowiedzialną za pojawienie się reakcji odpornościowej). Wyróżnia się dwa rodzaje odporności swoistej:

  • naturalną - bierną (przeciwciała matczyne) i czynną (przechorowanie choroby),

  • sztuczną - bierną (surowicę) i czynną (szczepienie ochronne),

• fagocytozę - zjawisko polegające na pochłanianiu, a następnie na trawieniu drobnoustrojów.

Leukocyty występują w kilku postaciach. Wśród nich wymienia się m.in.:

• limfocyty - są podstawą odpowiedzi odpornościowej swoistej. Ze względu na funkcję dzieli się je na: limfocyty B, które są odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał, oraz limfocyty T, odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową. To mechanizm odpowiedzi, gdzie limfocyty T biorą bezpośredni udział w likwidacji komórek niosących antygen. Limfocyty stanowią 23-30% wszystkich krwinek białych,

• monocyty - są największymi z leukocytów, niszczą bakterie poprzez fagocytozę. Stanowią do 6% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty obojętnochłonne - neutrofile, są wytwarzane intensywnie podczas stanów zapalnych, zapewniają ochronę przed patogenami poprzez fagocytozę. Stanowią do 63% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty zasadochłonne - bazofile, mają nieco mniejszą zdolność do fagocytozy niż neutrofile, pobudzają produkcję heparyny (związku o działaniu przeciwzakrzepowym) czy serotoniny (związku regulującego m.in. apetyt, temperaturę ciała, skurcz mięśni gładkich, ciśnienie krwi). Stanowią około 0,5% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty kwasochłonne (eozynofile) - są intensywnie wytwarzane podczas zarażenia pasożytem, odpowiadają za niszczenie obcych białek, np. alergenów. Stanowią do 3% wszystkich krwinek białych.

Główne zaburzenia związane z białymi krwinkami to:

• leukopenia - zmniejszona liczba leukocytów we krwi,

• leukocytoza - zwiększona liczba leukocytów we krwi.

Jakie wyróżniamy grupy krwi?

Grupy krwiLink otwiera się w nowej karcie determinowane są genetycznie. Krew płynąca w ludzkim ciele z uwagi na specjalne antygeny znajdujące się na czerwonych krwinkach przybiera indywidualny charakter. Grupy krwi dzielone mogą być na podstawie wielu antygenów, lecz najbardziej znane układy stanowią AB0 i Rh. W ramach pierwszego istnieją cztery warianty antygenów: A, B, AB i 0. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów, z czego najważniejszy jest antygen D. Jeśli znajduje się na erytrocytach, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu krew określa się mianem Rh+. Gdy erytrocyty nie reagują na niego, krew określa się jako Rh-. Grupy krwi stanowią podstawę podczas transfuzji. Zapewniają należyty dobór dawcy i biorcy, redukują tym samym ryzyko powikłań.

Podstawowe badania krwi

Oto podstawowe badania krwiLink otwiera się w nowej karcie, które pozwalają na szybką ocenę stanu organizmu, ale i służą do rozpoznania zaburzeń pracy wielu narządów:

• badanie morfologiczne krwi (morfologiaLink otwiera się w nowej karcie) - polega na ilościowej i jakościowej ocenie występujących w krwi elementów morfotycznych,

• lipidogram - tzw. profil lipidowy, obrazuje cholesterol HDL, LDL, całkowity i trójglicerydy (związki chemiczne zaliczane do lipidów, czyli tłuszczów prostych). Ocena stanu gospodarki lipidowej jest bardzo ważna w profilaktyce i zwalczaniu miażdżycy,

• odczyn Biernackiego - polega na pomiarze szybkości opadania czerwonych krwinek. Pozwala na wykrywanie i monitorowanie stanów zapalnych organizmu, które wynikają ze zmian stężenia białek we krwi,

• badanie krzepliwości krwi, tzw. koagulogram - to obowiązkowe badanie przed operacją.

Wśród wskazań do wykonania go wymienia się też bardzo obfite miesiączki, przedłużające się krwawienia po zranieniu, powtarzające się krwawienia z nosa czy krwawienia z układu pokarmowego.

Źródła:

1. A.K. Abbas, A. H. Lichtman, S. Pillai, Immunologia. Funkcje i zaburzenia układu immunologicznego, Edra Urban & Partner, Wrocław 2015, s. 223–225, 271

2. P. Pruszczyk, T. Hryniewiecki, Wielka Interna, t. 2, cz. 1, Kardiologia z elementami angiologii, Medical Tribune Polska, Warszawa 2009–2011, s. 446–447.

3. J. Gołąb i in., Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 430–437.

4. W. Mizerski, Tablice biologiczne, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2004, s. 249–252.

5. A. Nawrot, Encyklopedia biologia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2017, s. 488–489.

6. W.Z. Traczyk, A. Trzebski, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015, s. 398–421.

Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych na stronie zdrowie.nn.pl należy skonsultować ich treść z lekarzem. Zdrowie.nn.pl dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów była najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.